Jakub Rużyłło: Jeżeli ktoś z prawicy się na „1670” obraża, nie mam do niego pretensji

– Zdziwiła cię tak duża popularność „1670”? Nie minęło kilka dni od premiery serialu, a zdążyłem już dostać kilka rekomendacji – i to większość od kumpli w okolicach czterdziestki, wychowanych na brytyjskim humorze.

– Nie mam zamiaru się chwalić ani przekonywać, jaki to nasz serial jest zajebisty, ale razem z pozostałymi twórcami jesteśmy bardzo zaskoczeni skalą jego zasięgów – mam wrażenie, że o „1670” mówią wszyscy. Dostaję dużo sygnałów zarówno od siedemdziesięcioletnich przyjaciół moich rodziców, jak i od nastolatków ze szkoły mojej siostrzenicy – każdy znajduje jakiś żart dla siebie. Najbardziej zdziwiła mnie właśnie ta wielopokoleniowość – jeszcze przed premierą myślałem, że to rzecz bardziej kierowana do ludzi pomiędzy trzydziestką a czterdziestką. W gronie twórców mieliśmy poczucie, że zrobiliśmy coś ciekawego, choć specjalnie nie utwierdzały nas w tym reakcje odbiorców na różnych etapach tworzenia serialu: podczas czytania tekstu czy prezentacji odcinków. Zwłaszcza przedstawiciele starszego pokolenia wieszczyli „1670” niszowość i brak szerszego zainteresowania, a tu okazało się, że na maksa trafiliśmy w potrzeby rynku i ludzie z tym rezonują.

https://www.youtube.com/watch?v=m4yJ-Wy7jAI

– Serial na maksa trafia też w stereotyp polskości, niezależnie od perspektywy – wystarczy tylko zobaczyć kłótnię użytkowników w najbardziej aktywnym wątku na filmwebowym forum. Oczywiście skończyło się na wątkach politycznych i wycieczkach personalnych.

– Próbuję oduczyć się nawyku czytania konwersacji dotyczących swoich produkcji. Dyskusji na Filmwebie – miejscu zazwyczaj nie najprzyjemniejszym dla twórcy – akurat nie śledziłem. Myślę, że te kłótnie są pokłosiem szerokich zasięgów, o których wspomniałem na początku. Mam wrażenie, że każdy chce mieć swoje zdanie na tak nośny ostatnio temat, choćby miał się tylko negatywnie zdziwić popularnością naszego serialu. Uważam też, że w kwestii poczucia humoru Polacy są też często zbyt przewrażliwieni na własnym punkcie. Po pierwsze, skupiamy się na autorytarności żartu – w końcu każdego rozśmieszy co innego – a oprócz tego humor traktujemy jako narzędzie dystynkcji i bardzo się boimy, żeby nie zaśmiać się z czegoś będącego poniżej poziomu, do którego aspirujemy. Pewnie trochę obawiamy się, że zrzuci nas to do jakiegoś niższego kręgu. Nie śledzę dokładnie dyskusji wokół amerykańskiej komedii, ale rozmowa o tym, co i dlaczego powinno nas bawić, mocno wydaje mi się naszą narodową charakterystyką. To myślenie hierarchiczne – czyli kim jestem w zależności od tego, co trafia w moje poczucie humoru. Nasza kultura jest strasznie zanurzona w dyktacie inteligencji, a każde komediowe dzieło z założenia powinno być bardzo mądre, a nie śmieszno-głupie.

https://www.youtube.com/watch?v=3_bYTC-jRrc

– Dlaczego umiejscowiłeś akcję w 1670 roku? Czy patrząc na bohaterów z perspektywy XVII wieku, możemy wykpić polskie stereotypy i przywary, ale z drugiej strony w tych osadzonych w przeszłości ludziach nie widzimy zbytnio swojego niewygodnego odbicia?

– Wybór roku nie był przypadkowy. Drugie półwiecze XVII wieku to burzliwy czas, toczyło się wówczas wiele wojen i konfliktów zbrojnych. Niełatwo było odnaleźć w tym okresie całkowicie spokojny rok – jednym z takich był właśnie 1670. To miał być wehikuł łączący dwie różne epoki – niby akcja toczy się w XVII wieku, ale nie da się ukryć, że w dużym stopniu nawiązuje do współczesności. Im dalej w las wchodzi ta komedia, tym mocniej jednak nie tylko śmieje się z nas, ale i szuka żartu w rzeczywistości źródłowej. Moją ambicją nie było pisanie publicystycznej prawdy o współczesnej Polsce, a tworzenie śmiesznych gagów opartych na uniwersalnej prawdzie o człowieku. Zarówno współczesność, z której korzystamy, jak i przeszłość, w której osadzona jest akcja, to pretekst do żartów – niekoniecznie do mówienia mądrych rzeczy.


– Historyk, profesor Mateusz Wyżga, w rozmowie z Polskim Radiem chwalił jednak „szkolne” przygotowanie do realizacji „1670”: Samo oddanie epoki to jest na pewno jakaś interpretacja scenarzysty i całej ekipy filmowej, ale wydaje mi się, że osoby, które pracowały nad serialem, konsultowały to ze specjalistami epoki albo dość dobrze przestudiowały literaturę przedmiotu, zwłaszcza nowszą – powiedział.

– Bardzo cieszę się z takiej opinii, podobnie jak z faktu, że naszą produkcję docenił również profesor Kacper Pobłocki – autor książki „Chamstwo”, która niezwykle mnie zaciekawiła. Na pewno wykonałem jakiś research i poczyniłem trud, żeby poznać ten świat, ale znacznie bardziej interesowała mnie codzienna rzeczywistość i obyczajowość. Bardzo mało uwagi poświęciłem na poważne, akademickie rozprawy o losach państwa. To element zwrotu ludowego – przygotowując się, szukałem rzeczy dalekich od kalendarium wielkiej historii, królów, wojen i bitew. Zależało mi, żeby stworzyć mikrokosmos i opowiadać o małym, lokalnym świecie. Interesowało mnie przede wszystkim zwykłe życie – zarówno szlacheckie, jak i chłopskie. Wiedziałem, że na tym, nomen omen, polu będę szukał komedii. Im lepiej rozumiałem ówczesną codzienność, tym więcej mogłem dostarczyć paliwa dla historii i dlatego dosyć mocno przyłożyłem się, żeby tę codzienność poznać. Ale sporo muszę oddać też innym pionom pracującym nad serialem. Ja pisałem bardzo ubogie didaskalia – coś w stylu, że bohaterowie stoją i rozmawiają – a tymczasem powstawała piękna scena: od strojów, przez plener, po to, co dzieje się w tle. Ile trudu zostało włożone, żeby jeszcze zabawniej opowiedzieć te absurdalne czasami historie... Netflix uwierzył w nasz projekt, zainwestował, więc mieliśmy warunki, żeby pracować na bogato. Skansen w Kolbuszowej to wyjątkowe miejsce. Pierwotnie myślałem, że zrealizujemy komnatowy serial: kilka lokacji, planów i kręcenie dość niskim kosztem. Na szczęście mogliśmy zrobić to z rozmachem, a i fabuła dzięki temu stała się śmieszniejsza.


– Jeden z reżyserów, Maciej Buchwald, w rozmowie z Winim opowiadał między innymi o konieczności rezygnacji z formy typowej dla mockumentu – w końcu ekipa telewizyjna czy wystające zza kadru wysięgniki w XVII wieku wyglądałyby po prostu głupio. Dużo gagów musiałeś zweryfikować już w procesie produkcji?

– To działało raczej w drugą stronę – więcej żartów, niebędących nawet moim dziełem, doszło dzięki wyższemu budżetowi. Chodzi mi tu choćby o żarty powstałe z inwencji reżysera czy rekwizytorów i umieszczone w scenografii: na przykład kogut na dachu medyka pędzącego do chorego Jana Pawła. To zajebisty pomysł, który zrodził się już w trakcie produkcji. Takie smaczki wzbogacają humor tego świata i są dużo zabawniejsze niż suchy scenariusz.

– „1670” to chyba pierwsza produkcja w tak oczywisty i mający jednoznaczne konotacje sposób żartująca z postaci nazywającej się Jan Paweł.

– Tak naprawdę jedną z pierwszych rzeczy, którą wymyśliłem planując serial o szlachcie, był główny bohater o imionach Jan Paweł. Ale zupełnie nie chodziło o żartowanie z Jana Pawła II – w „1670” nie uprawiamy cenzopapizmu odwołującego się bezpośrednio do humoru z papieskich memów. W materiale promocyjnym co prawda był gag nawiązujący do doskonale znanego żółtego koloru, ale to już nie ja go pisałem. Bardziej chciałem pokazać fatum wiszące nad tą postacią i jej wyborami – wiemy przecież, kto został najsłynniejszym Janem Pawłem w historii Polski, więc jeśli ktoś aspiruje do tego miana, z gruntu jest skazany na porażkę. Tę informację dostajemy na samym początku i już wtedy wiemy, na czym stoimy. Nie ukrywam jednak, że był w tym rodzaj perwersyjnej radości. Żyjemy w kraju, gdzie imieniem Jana Pawła II nazywamy praktycznie wszystko, więc stworzyłem bohatera będącego całkowitym zaprzeczeniem tych pozytywnych skojarzeń.

https://www.youtube.com/watch?v=5ttKH31vc8g

– Z pewnością sam fakt wykorzystania tych imion w oczach wielu dyskwalifikował wasz serial. „Do Rzeczy” grzmiało: Żenujący poziom „1670” to wynik głębokiego niezrozumienia polskości, którą postrzega się tylko poprzez zbiór memów, viralów na tiktoku, wąsatych husarzy, kawalerii idącej na czołgi i papieskich kremówek.

– Nie należy doszukiwać się w naszym serialu żadnej agresji ani ojkofobii, która ma na celu zohydzić Polskę. Jedni wolą westerny, a inni antywesterny. Niektórzy wolą konstruowanie rzeczywistości, a kolejni stawiają raczej na dekonstrukcję. My stoimy po tej drugiej stronie. Rozumiem, że ktoś może uważać, że „1670” bardziej uderza w prawicową wrażliwość niż lewicową, w końcu nasz serial bierze na warsztat polską kulturę, która opiera się na fundamencie o określonych właściwościach. Ciężko byłoby zrealizować produkcję osadzoną w XVII wieku w szlacheckiej Polsce i jej główną osią uczynić choćby krytykę cancel culture. To byłoby dużo bardziej naciągane niż odbijanie się od spuścizny tradycjonalizmu, mesjanizmu czy klerykalizmu, znacznie bardziej naturalnej i naszej. Ale staraliśmy się w miarę zachować sprawiedliwość i nie być batem na jedną stronę sporu politycznego, tylko stworzyć uniwersalną, komediową historię. Jeżeli ktoś z prawicy się na „1670” obraża, nie mam do niego pretensji. Rozumiem, że ten język i treści mogą nie trafiać do wszystkich i jeśli ktoś ma takie podejście, jak autor recenzji w „Do Rzeczy”, ten serial może być w jakiś sposób dla niego bolesny. Ale jeszcze raz podkreślę – naszą ambicją nie był publicystyczny przekaz czy napad na kogokolwiek, miało być śmiesznie. Nie mam ochoty dyskutować z takimi recenzjami, to po prostu inne spojrzenie na temat. Każdy ma odmienną wrażliwość, optykę i recepcję czegoś nawet tak prostego jak serial komediowy.


– Może chodzi też o to, że w polskich warunkach raczej nie łamie się prostej zasady decorum – skoro robimy film kostiumowy, musi być historyczna pompa i nadęcie. A przecież już ponad 40 lat temu w „Czarnej Żmii” Wielka Brytania na różnych etapach swojej historii została przedstawiona z dużym dystansem... Swoją drogą, postać Jana Pawła trochę przypominała mi kreowanego przez Rowana Atkinsona cwaniackiego Edmunda Blackaddera.

– „Czarna Żmija” nie była na pewno bezpośrednią inspiracją, choć w jakiejś formie stanowiła historyczny punkt odniesienia, jak również wykorzystujące podobny mechanizm komediowy „Monty Python i Święty Graal” czy „Norsemen” – bierzesz jakąś epokę i umieszczasz w niej bohaterów, których wrażliwość czy kompetencje wykraczają poza formę wynikającej z tej epoki. Ale jeśli robisz serial komediowy, który w jakimś wymiarze traktuje o Polsce i jest w naszych realiach bardzo mocno osadzony, to wiele żartów staje się nieprzetłumaczalnych – nie tylko ze względu na język, ale i kontekst. To bardzo nasze i w tym sensie nie powinno dziwić, że przedstawiona rzeczywistość będzie wyśmiewana, ale staraliśmy się podchodzić zarówno do niej, jak i bohaterów z czułością. Z tego serialu nie płynie nienawiść, a troska o Polskę.


– Uczestniczyłeś w procesie produkcji?

– Wszystko oczywiście zależy od projektu, ale zawsze staram się jak mogę być obecnym na planie, podczas castingów czy w procesie montażu. Ten projekt realizowaliśmy w bardzo bliskim i zaufanym gronie, więc odbywaliśmy mnóstwo codziennych dyskusji i w pewnym momencie nie istniał już sztywny podział na piony. To nie tak, że napisałem tekst i dopiero po kilku miesiącach zobaczyłem pierwsze fragmenty produkcji – doskonale wiedziałem, czego mogę się spodziewać. Zaskoczył mnie dopiero moment zdjęć próbnych. Doszło wtedy do rzadkiej sytuacji – napisany przeze mnie tekst był dość niestandardowy i właściwie nikt nie wiedział, jak to będzie wyglądać, gdy w końcu wejdziemy na plan i zobaczymy Bartłomieja Topę przebranego za szlachcica i gadającego do kamery. Netflix, choć od początku uwierzył w tekst, miał podobne obawy i poprosił, żeby na trzy miesiące przed rozpoczęciem właściwych zdjęć zrobić dwa dni próbne i nakręcić około 10 minut materiału w trochę gorszych warunkach. Nie był to żaden warunkowy pilot, bardziej chęć rozeznania się w temacie i materiał poglądowy pomagający sprawdzić, co działa, a co trzeba zrobić inaczej. Już na zdjęciach oczekiwałem, że będzie dobrze, ale pamiętam, jaki kamień spadł mi z serca, gdy zobaczyłem montaż dni próbnych – to jeden z najprzyjemniejszych momentów w całym etapie produkcji. Serial działał i był śmieszny, a Netflix chyba też tak to odebrał, bo jeszcze nas dodatkowo dofinansował. Ciekawym wątkiem jest w ogóle odnalezienie się w procesie tworzenia jako scenarzysta, czego cały czas zresztą się uczę. Dając scenariusz, dostarczasz narzędzie będące punktem wyjścia pracy zespołowej. Musisz wtedy trochę odpuścić kontrolę i pogodzić się, że na jakimś poziomie przestaje to już być tylko twoje.

https://www.youtube.com/watch?v=-J_vPKB88WU

– Kostiumy i obsada to chyba najczęściej wyróżniane in plus kwestie w kontekście „1670”.

– Kostiumy to doskonała robota Kasi Lewińskiej. Kiedy obejrzałem najbardziej finalne wersje odcinków, jeszcze kilka miesięcy przed wypuszczeniem ich na Netflixa, miałem pewność, że cokolwiek będą mówić o humorze, to serial wygląda pięknie i tyle. Znałem scenariusze na pamięć, więc w ogóle mnie już nie śmieszyły – nie wiedziałem też, czy rozbawią innych – ale spodziewałem się, że w aspekcie estetycznym wszystko się uda. Obsada została świetnie dobrana – uczestniczyłem w castingach, jednak selekcja odbywała się trochę poza mną. Istotny był proces castingu sensu stricto, czyli po prostu szukania ludzi – do niektórych ról sprawdzanych było kilkadziesiąt opcji, ale z drugiej strony w wielu przypadkach nie zawiódł nas nos reżyserów. Połowę z kluczowych ról – Bartłomiej Topa jako Jan Paweł, Katarzyna Herman jako Zofia, Dobromir Dymecki jako Bogdan oraz Andrzej Kłak jako Andrzej – obsadziliśmy na zasadzie pierwszej opcji, nikt inny nie był nawet sprawdzany. Odnalezienie Macieja, którego gra Kirył, to z kolei zupełnie inny proces. Bardzo długo castingowaliśmy, szukaliśmy odpowiedniego człowieka i sprawdzaliśmy kolejnych kandydatów, a mimo tego osiągnięty efekt również uważam za rewelacyjny. To bardzo trudna i niewdzięczna rola, podobnie jak w przypadku Anieli granej przez rewelacyjną Martynę Byczkowską. Na tych dwóch najmniej śmiesznych przecież bohaterach leży ciężar przywiązania widza, a zwłaszcza Maciej jest naszymi oczami w tym świecie. Do wygrania mają znacznie mniej śmiechu, a więcej prawdziwych emocji. Oboje poradzili sobie z tym zadaniem świetnie.


– Wiem, że jeszcze za wcześnie na planowanie drugiego sezonu, ale publiczność mocno domaga się kontynuacji przygód Jana Pawła i jego bliskich...

– Z jednej strony serial jakoś się kończy, ale od początku chcieliśmy móc opowiadać tę historię dalej. Zostawiliśmy otwarte wątki i mamy pomysł, jak je kontynuować. Na pewno nie jest to serial w stylu tradycyjnego sitcomu jak „The Office” czy „Przyjaciele”, gdzie możesz zrobić 9 sezonów, ale na kilka odsłon pary powinno jeszcze starczyć. Z jednej strony bardzo cieszę się sukcesem „1670” i tym, co wydarzyło się w ostatnich tygodniach, ale nie mam poczucia, że stworzyliśmy dzieło kompletne i nic lepszego nie jesteśmy w stanie zrobić. Wręcz odwrotnie – po pierwszym sezonie wyciągnąłem wnioski, które mogą sprawić, że „1670” w przyszłości będzie jeszcze lepsze. Teraz czekamy na decyzję Netflixa.


– A nie wkurzasz się, gdy w rozmowach o „1670” ciągle wracają pytania o przełożenie rapowej kariery we freestyle'u na robotę scenarzysty?

– Nie wkurzam się – bardziej irytuje mnie fakt, że nie mam nic ciekawego w tym temacie do powiedzenia, choć sporo się nad głowiłem nad ambitną odpowiedzią. Niektórych interesuje proces transformacji od bycia freestyle'owcem do tworzenia scenariuszy, ale nie zauważyłem żadnego naturalnego przejścia z jednego w drugie. Kiedyś robiłem freestyle, teraz piszę seriale, ale trudno znaleźć mi w tych dwóch dyscyplinach wspólny mianownik – chyba że chodzi o oczywistości, takie jak umiejętność władania słowem czy potrzebę bycia błyskotliwym. Myślenie punchline'owe przydaje się w komedii, ale nie odnalazłem w nim żadnej metodologii, która pomogłaby myśleć o pisaniu żartów czy scenariuszy.